Αρχέγονα πολυδύναμα κύτταρα στο μητρικό γάλα

Πολλοί από εμάς γνωρίζουμε ότι το μητρικό γάλα έχει την σωστή αναλογία πρωτεινών, λιπαρών και λακτόζης. Επίσης έχουμε ακούσει ότι το γάλα της μαμάς είναι γεμάτο με ουσίες που δρουν ως πρεβιοτικά, προστατεύοντας έτσι το έντερο του παιδιού – πράγμα που οι εταιρίες βρεφικών γαλάτων προσπαθούν να μιμηθούν βάζοντας προβιοτικά στο προιόν τους και ονοματίζοντάς τα βαρύγδουπα ως «αμυντική θωράκιση» του παιδιού. Αρκετοί είμαστε γνώστες της αφθονίας έτοιμων αντισωμάτων που λαμβάνει το παιδί μέσα από τον μητρικό θηλασμό, προς βοήθεια για καταπολέμηση λοιμώξεων. Αλλά πόσοι από εμάς γνωρίζουν ότι το μητρικό γάλα περιέχει εκατομμύρια ζωντανά κύτταρα;

Τα τελευταία χρόνια οι επιστήμονες έχουν ανακαλύψει ότι το μητρικό γάλα είναι γεμάτο από επιθηλιακά κύτταρα που προέρχονται από τον μαζικό αδένα του στήθους της μητέρας. Βρίσκει ακόμα κανείς σε αφθονία κύτταρα άμυνας, όπως τα φαγοκύτταρα, τα οποία έχουν την ικανότητα να εξοντώνουν μικροοργανισμούς. Έρευνες σε ποντίκια έχουν δείξει ότι τα φαγοκύτταρα που περνούν στο παιδί μέσα από το μητρικό γάλα μπορούν και διαπερνούν το εντερικό τοίχωμα και ανευρίσκονται στην κυκλοφορία αίματος του μωρού. Αυτό σημαίνει ότι, όπως όλα τα πράγματα στην φύση που δεν έχουν γίνει τυχαία αλλά για να εξυπηρετήσουν εξελικτικά μια λειτουργία, έναν ρόλο, έτσι και το μητρικό γάλα διαθέτει κύτταρα άμυνας, τα οποία έχουν την δυνατότητα να μπαίνουν στον οργανισμό του βρέφους και να το βοηθούν στην καταπολέμηση των λοιμώξεων.


Ωστόσο, Αυστραλοί ερευνητές έχουν βρεθεί μπροστά σε μια καινούργια ανακάλυψη. Επιπλέον των παραπάνω κυττάρων, το μητρικό γάλα βρίσκεται να περιέχει και ζωντανά πολυδύναμα αρχέγονα κύτταρα ή βλαστοκύτταρα. Πρόκειται για πρώιμα και αδιαφοροποίητα κύτταρα, τα οποία στους ενήλικες τα βρίσκουμε μεταξύ άλλων στο μυελό των οστών, στο στρώμα συνδετικού ιστού των ανθρώπινων οργάνων και στο αίμα του πλακούντα.
Πρόκειται για κύτταρα που έχουν την ικανότητα να διαφοροποιούνται σε ποικίλες κατευθύνσεις, έτσι που είναι δυνατό να δημιουργήσουν μια μάζα νευρικών κυττάρων, μυικών κυττάρων, επιθηλίου κλπ. Πρόκειται τέλος για κύτταρα που έχουν την ικανότητα να πολλαπλασιάζουν ταχέως τον εαυτό τους δημιουργώντας, υπό τις ανάλογες προυποθέσεις, ομάδες  - πληθυσμούς κυττάρων, ακόμα και τμήματα οργάνων.
Αυστραλοί επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο της Δυτικής Αυστραλίας στο Περθ έλαβαν δείγματα φρέσκου μητρικού γάλακτος σε διάφορα στάδια γαλουχίας και, χρησιμοποιώντας εξειδικευμένες μεθόδους, ανίχνευσαν σε αυτά την παρουσία αρχέγονων κυττάρων. Ανακάλυψαν ότι όλα τα δείγματα περιείχαν από 10 χιλιάδες έως 13.5 εκατομμύρια ζωντανά τέτοια κύτταρα σε κάθε ml μητρικού γάλακτος. Κατά μέσο όρο υπήρχαν:

• Περίπου 4 εκατομμύρια αρχέγονα ζωντανά κύτταρα σε κάθε ml από πρωτόγαλα
• Περίπου 2 εκατομμύρια αρχέγονα ζωντανά κύτταρα σε κάθε ml μητρικού γάλακτος στους 6 μήνες από την γέννηση.
• Περίπου 1 εκατομμύριο αρχέγονα ζωντανά κύτταρα σε κάθε ml μητρικού γάλακτος στους 12 μήνες από την γέννηση,

Ενώ δεν έλειπαν και σε δείγματα μητέρων που μελετήθηκαν στους 15 μήνες. Είναι τυχαίο που βρίσκονται εκεί; Τι ρόλο παίζουν;
Τα κύτταρα αυτά που βρέθηκαν μπορούσαν να πολλαπλασιαστούν σε καλλιέργειες στο εργαστήριο και μπορούσαν να μετατραπούν σε διαφορετικούς πληθυσμούς κυττάρων, όπως επιθηλιακά, συνδετικού ιστού ή ακόμα και οστών. Φάνηκε ότι το μητρικό γάλα περιέχει διάφορους και ποικίλους κυτταρικούς πληθυσμούς.
Οι ερευνητές δεν γνωρίζουν ακόμα κατά πόσο αυτά τα αδιαφοροποίητα κύτταρα προέρχονται από το στήθος της μητέρας ή από το αίμα της. Επιπλέον είναι άγνωστο ακόμα κατά πόσο αυτά τα κύτταρα μπορούν να ανιχνευθούν στην κυκλοφορία αίματος του παιδιού. Πρώιμες μελέτες δείχνουν να υπάρχουν κύτταρα μέσα στο τοίχωμα των πόρων και κυψελών του αδένα του μαστού τα οποία εκφράζουν αυτά τα κυτταρικά χαρακτηριστικά και ίσως «βγαίνουν» στο μητρικό γάλα.
Οι έρευνες σε αυτόν τον τομέα μόλις ξεκίνησαν. Δεν αποκλείεται σε μερικά χρόνια να διαπιστώσουμε έναν ζωτικό μηχανισμό προστασίας, αύξησης και ανάπτυξης μέσα από τα αρχέγονα κύτταρα του μητρικού γάλακτος, μια βοήθεια προς τον οργανισμό του παιδιού στην δυνατότητα αναγέννησης ιστών μετά από προσβολές του όπως λοιμώξεις και φλεγμονές. Δεν αποκλείεται ακόμα να μπορέσουμε να χρησιμοποιήσουμε αυτήν την εύκολη πηγή τέτοιων πολύτιμων κυττάρων για μεταμοσχεύσεις και θεραπείες ασθενειών άλλων ανθρώπων.
Στην ίδια μελέτη οι ερευνητές βρήκαν και κάτι ακόμα: η συγκέντρωση τόσο του λίπους όσο και των αρχέγονων κυττάρων γινόταν μέγιστη μισή ώρα μετά το τέλος ενός γεύματος του παιδιού στο στήθος. Είναι γνωστό ότι ένα ποσοστό 20 – 25% των βρεφών που θηλάζουν αποκλειστικά κάνουν κάποια στιγμή της ημέρας ή για κάποιες ημέρες το λεγόμενο cluster feeding – μαραθώνιους θηλασμούς, δηλαδή θηλάζουν συνεχόμενα για 2 ή περισσότερες φορές ή για ώρες. Αυτό για τις περισσότερες μητέρες είναι αγχωτικό και θεωρούν ότι το μωρό δεν χορταίνει ή ότι δεν έχουν γάλα. Κι όμως, φαίνεται ότι με αυτόν τον τρόπο τα μωρά αυτά μπορεί να κερδίζουν πολλά, σε θρέψη και θερμίδες αλλά και σε άμυνα.
Από τα παραπάνω θα μπορούσαμε να συμπεράνουμε τα εξής:

1. Ίσως πρόκειται για την αρχή μιας διαπίστωσης ότι το μητρικό γάλα προσφέρει στο παιδί μια συνεχιζόμενη επί μήνες και χρόνια καθημερινή μεταμόσχευση μαζικής κλίμακας σε εκατομμύρια παιδιά!
2. Το σίγουρο είναι ότι τα παιδιά που δεν θήλασαν ποτέ δεν λαμβάνουν ποτέ περίπου 2 – 4 εκατομμύρια αρχέγονων πολυδύναμων κυττάρων ανά ml  γάλακτος, δηλαδή περίπου 2 – 3 δισεκατομμύρια τέτοια κύτταρα την ημέρα, ή περίπου 2 τρισεκατομμύρια τέτοια κύτταρα για τα δύο πρώτα χρόνια της ζωής τους που δεν θήλασαν. Μήπως έχει κάποια σημασία για την υγεία και την ανάπτυξή τους;
3. Κανένας παρασκευαστής επεξεργασμένου βρεφικού γάλακτος αγελάδας δεν θα μπορέσει ποτέ να προσθέσει κατάλληλα για το παιδί ζωντανά κύτταρα. Το μητρικό γάλα είναι ένα ζωντανό υγρό, σε συνεχή δυναμική αλληλεπίδραση με τον οργανισμό που θρέφει – το βρέφος, ειδικά διηθημένο από τον οργανισμό της μητέρας στην κάθε χωροχρονική στιγμή ώστε να προσαρμόζεται στις εκάστοτε ανάγκες του μωρού της. Αντίθετα, το επεξεργασμένο γάλα αγελάδας για βρέφη δεν θα είναι ποτέ κάτι περισσότερο από ένα στατικό, νεκρό υγρό.
4. Το μητρικό γάλα δεν είναι πολύ «νερουλό», «μολυσμένο» ή «άχρηστο» όπως πολλές φορές θηλάζουσες μητέρες έχουν ακούσει από το στόμα επαγγελματιών υγείας. Το πρωτόγαλα δεν το πετάμε στο νεροχύτη γιατί «είναι πράσινο» ή γιατί «έχει μικρόβια».
5. Η τεχνητή διατροφή με ξένο γάλα δεν είναι «σχεδόν ίδια» ή «σχεδόν το ίδιο καλή» ή «ασφαλές υποκατάστατο» του μητρικού θηλασμού ή «απαραίτητη και ανώτερη» του θηλασμού μετά τους έξι μήνες της ζωής. Οι επαγγελματίες υγείας είναι καλό να είναι επαρκώς ενημερωμένοι για το θέμα προτού προτείνουν σε μια θηλάζουσα μητέρα ελαφρά τη καρδία συμπλήρωμα ξένου γάλακτος, αποθηλασμό εάν το παιδί δεν βάζει βάρος ή να μην θηλάσει εάν η μητέρα έχει πυρετό.
6. Γονείς και επαγγελματίες υγείας απασχολούνται πολύ με το θέμα της φύλαξης βλαστοκυττάρων από το αίμα του πλακούντα κατά την γέννα, ενώ μόλις γεννηθεί το μωρό πίνει τσάι. Ας θυμηθούμε ότι για μερικές χιλιάδες ευρώ, οι γονείς συλλέγουν μονάδες πλακουντιακού αίματος, από το οποίο ικανοποιητικός αριθμός βλαστοκυττάρων θεωρείται πάνω από 20 χιλιάδες ανά ml. Ας θυμηθούμε επίσης ότι το 60 με 70% των μονάδων που συλλέγονται κρίνονται ως ακατάλληλες, δηλαδή περιέχουν λιγότερα από 20 χιλιάδες αρχέγονα κύτταρα ανά ml αίματος. Μήπως είναι εξίσου ή και περισσότερο σημαντικό το παιδί να πάρει όσο γίνεται περισσότερο και αποκλειστικά το γάλα της μάνας του από την αρχή της ζωής του;

Είμαι σίγουρος ότι ο καθένας από εμάς μπορεί να σκεφτεί και άλλες προεκτάσεις του θέματος..
Πηγή: Human Lactation Research Group, University of Western Australia, 2011.
Παπαβέντσης Στέλιος  (Παιδίατρος, M.R.C.P.C.H., D.C.H. I.B.C.L.C. )
πηγή