Είναι ανεπιθύμητη η επιλογή του φύλου κατά τη γέννηση;

Είναι ανεπιθύμητη η επιλογή του φύλου κατά τη γέννηση; -Η άποψη του Gary Becker
Στην Κίνα του 2005, 118 αγόρια αντιστοιχούσαν σε κάθε 100 κορίτσια που γεννιόνταν. Αυτή η αναλογία είναι μακράν μεγαλύτερη της φυσιολογικής, βιολογικής αναλογίας των περίπου 106 αγοριών για κάθε 100 κορίτσια. Αυτή η ανομοιότητα των φύλων στην Κίνα έχει προέλθει από έναν συνδυασμό χαμηλών ποσοστών γέννησης, της προτίμησης υπέρ των αγοριών που κυριαρχεί στην Κίνα, δεδομένου ότι οι γονείς μπορούν να έχουν μόλις ένα ή δύο παιδιά, και της διάδοσης του υπερηχογραφήματος μέσα στη χώρα που επιτρέπει την αναγνώριση του φύλου των εμβρύων και την άμβλωσή τους στην περίπτωση που δεν αρέσει το φύλο στους γονείς. Αντίστοιχες τάσεις έχουν αναδυθεί επίσης στην Ινδία και τη Νότιο Κορέα.
Περισσότερο σύνθετες και ακριβές μέθοδοι επιτρέπουν στους γονείς να αυξήσουν τις πιθανότητες απόκτησης ενός αρσενικού μωρού, ακόμα και πριν η γυναίκα μείνει έγκυος. Η μέθοδος που θεωρείται ως η πιο αξιόπιστη είναι αυτή που περιλαμβάνει in vitro γονιμοποίηση, φάρμακα που διεγείρουν τις ωοθήκες της μητέρας, εγχειρίσεις και άλλες μεθόδους. Το συνολικό κόστος μπορεί να υπερβεί και τα 20.000$, έτσι προφανώς αυτή η μέθοδος είναι διαθέσιμη μόνο στους πλούσιους.
Υπάρχουν καλοί λόγοι που μπορούν να προβληθούν ως ένσταση κατά της επιλογής του φύλου, είτε αυτή τελείται μέσω της άμβλωσης, είτε μέσω πιο εκλεπτυσμένων μεθόδων; Την 1η Φεβρουαρίου η Επιτροπή Δεοντολογίας του Αμερικανικού Κολεγίου Μαιευτήρων και Γυναικολόγων (ACOG) εξέδωσε μια διακήρυξη, στην οποία αντιδρά θεωρώντας ότι είναι ανήθικο εκ μέρους των γιατρών να συμμετέχουν στην επιλογή φύλου που γίνεται από γονείς, και δεν βασίζεται σε εν δυνάμει γενετικές ανωμαλίες που συνδέονται με το φύλο, αλλά αποκλειστικά στην στάθμιση από την οικογένεια των προσωπικών της προτιμήσεων. Αυτή η θέση σε σχέση με την ηθική της επιλογής φύλου έβρισκε εφαρμογή «ανεξαρτήτως του χρονικού σημείου της επιλογής (π.χ. προ της σύλληψης ή μετά την σύλληψη), ή του σταδίου ανάπτυξης του εμβρύου ή του κυήματος».
Μια τέτοια θέση φαντάζει περίεργη αν λάβουμε υπόψη τη γενική υποστήριξη από γιατρούς και το Ανώτατο Δικαστήριο του δικαιώματος στην άμβλωση. Οι αμβλώσεις γίνονται από γονείς για την ικανοποίηση «αποκλειστικά» των προσωπικών τους προτιμήσεων σε σχέση με τη χρονική συγκυρία της απόκτησης παιδιών ή με τον αριθμό των παιδιών. Τι διαφοροποιεί τόσο πολύ τις αμβλώσεις που γίνονται βάσει της επιλογής φύλου ώστε να οδηγήσει την ACOG (με τα περισσότερα από 51.000 μέλη της να παρέχουν ιατρική περίθαλψη σε γυναίκες που κάνουν άμβλωση) στο να αντιταχτεί στις αμβλώσεις για την ικανοποίηση των γονεϊκών επιθυμιών υπέρ περισσότερων αγοριών ή κοριτσιών, τη στιγμή που υποστηρίζει το γενικότερο δικαίωμα στην άμβλωση; Η ACOG προσπαθεί να δώσει μία απάντηση, υποστηρίζοντας πως η επιλογή του φύλου μέσω οποιασδήποτε μεθόδου, ενδέχεται «τελικώς να υποστηρίξει σεξιστικές πρακτικές».
Δεν είναι ξεκάθαρο τι ακριβώς εννοεί η ACOG ως σεξιστικές πρακτικές, πάντως όλα τα στοιχεία σχετικά με τις προτιμήσεις πάνω στο φύλο στις Η.Π.Α. και σε άλλες πλούσιες χώρες δείχνουν μια έντονη επιθυμία για ποικιλία-αγόρια και κορίτσια-, αντί για μια ισχυρή προτίμηση υπέρ του ενός από τα δύο φύλα. Επομένως οι αμβλώσεις βάσει του φύλου σε αυτές τις χώρες είναι απίθανο να έχουν ιδιαίτερες συνέπειες πάνω στη συνολική αναλογία των δύο φύλων, παρόλο που θα μπορούσε να επηρεάσει την κατανομή αγοριών και κοριτσιών σε διαφορετικές οικογένειες.
Εστιάζω το υπόλοιπο της ανάλυσής μου στους υπαινιγμούς σχετικά με αμβλώσεις βάσει φύλου στις χώρες, όπου εγείρεται το ζήτημα του αριθμού των αγοριών σε σχέση με αυτού των κοριτσιών. Η Κίνα, η Νότιος Κορέα και άλλες χώρες έχουν προσπαθήσει να θέσουν σε εφαρμογή ελέγχους πάνω στην επιλογή φύλου, καθιστώντας παράνομη τη χρήση υπερηχογραφικών μεθόδων για την επιλογή του φύλου των παιδιών. Παρόλα αυτά είναι πάρα πολύ δύσκολο να εφαρμοστούν αυτές οι ρυθμίσεις, καθώς οι γιατροί μπορεί να λένε «συγχαρητήρια» όταν ένας υπέρηχος αποκαλύψει αγόρι και να παραμένουν σιωπηλοί όταν το κυοφορούμενο είναι κορίτσι.
Η άμβλωση θηλυκών εμβρύων θα μπορούσε να μειώσει το μέσο μέγεθος οικογενειών, εάν οι γονείς που προτιμούν αγόρια καταλήγουν με μεγαλύτερες οικογένειες απ’ ό,τι επιθυμούν, επειδή δεν μπορούν να ελέγξουν το φύλο των παιδιών τους. Οι επιπτώσεις στο μέγεθος των οικογενειών θα μπορούσαν πάντως να καταλήξουν στο άλλο άκρο, εάν ο φόβος μήπως αποκτήσουν κορίτσια αποθάρρυνε τους γονείς από το ν’ αποκτήσουν και άλλα παιδιά. Αυτές οι επιπτώσεις μπορεί να είναι σημαντικές, αλλά στην ακόλουθη συζήτηση τις αγνοώ και επικεντρώνομαι στις επιπτώσεις ενός μικρότερου αριθμού θηλυκών μωρών σε σχέση με τα αρσενικά μωρά σε σύγκριση με την φυσιολογική βιολογική αναλογία αγοριών-κοριτσιών, η οποία είναι ελάχιστα μεγαλύτερη του 50-50.
Θα περίμενε κανείς πως οι γονείς που προχωρούν σε άμβλωση των εμβρύων με το μη επιθυμητό φύλο, θα συμπεριφέρονταν καλύτερα στα παιδιά τους απ’ ό,τι θα έκαναν διαφορετικά, εφόσον τώρα είναι ικανοποιημένοι με το φύλο των παιδιών τους. Σε τέτοιες περιπτώσεις οι αμβλώσεις βάσει φύλου εναντίον κοριτσιών θα βελτίωναν αντί να χειροτέρευαν τη μέση συμπεριφορά απέναντι στα κορίτσια, εφόσον οι γονείς θα ήταν ευτυχέστεροι με τα κορίτσια που έχουν, απ’ ό,τι θα ήταν αν είχαν κορίτσια που δεν θα ήθελαν πραγματικά. Δεν αποτελεί έκπληξη, για παράδειγμα, το ότι στην Κίνα τα ορφανοτροφεία έχουν κατά κύριο λόγο κορίτσια (και ορισμένα αγόρια με αναπηρίες), δεδομένης της προτίμησης υπέρ των αγοριών στην παραδοσιακή, κινέζικη κουλτούρα.
Ποια είναι όμως τα συνολικά αποτελέσματα μέσα σε μια κοινωνία που διαστρεβλώνει την αναλογία ανάμεσα στα φύλα από τη γέννηση προς προς όφελος των αγοριών; Τα λιγότερα κορίτσια που γεννιούνται θα έχουν προφανώς μια καλύτερη ζωή, αφού θα λαμβάνουν καλύτερη μόρφωση και καλύτερη εν γένει αντιμετώπιση από τους γονείς που θα τα θέλουν. Αυτό μπορεί να ενισχυθεί αν το αποτέλεσμα των αμβλώσεων βάσει φύλου θα είναι η μείωση του συνολικού ποσοστού των γεννήσεων, εφόσον έχει σαφώς στοιχειοθετηθεί ότι οι οικογένειες που έχουν λιγότερα παιδιά επενδύουν περισσότερα για το καθένα απ’ αυτά, κορίτσια ή αγόρια.
Καθώς τα παιδιά γίνονται ενήλικες και μέσα στις ίδιες ομάδες ανθρώπων της αυτής ηλικίας υπάρχει μεγάλο ποσοστό αγοριών, το πλεονέκτημα των κοριτσιών και γυναικών αυξάνεται, καθώς αυτές είναι πιο σπάνιες. Υποστηρίζεται πως οι νεαρές γυναίκες στην Κίνα είναι ήδη πολύτιμες ως σύντροφοι, επειδή η ισχυρή επιλογή βάσει φύλου λαμβάνει χώρα ήδη απ’ όταν εισήχθη η πολιτική του ενός παιδιού στις αρχές της δεκαετίας του 1980. Πριν την εξάπλωση των υπερηχογραφικών μεθόδων, η επιλογή βάσει φύλου είχε σαν αποτέλεσμα να στέλνουν τα κορίτσια στα ορφανοτροφεία, να τα αμελούν και σε ορισμένες περιπτώσεις μέχρι και με το να διαπράττουν βρεφοκτονία στα θηλυκά βρέφη.
Ασφαλώς, αν η αξία των κοριτσιών ως σύζυγοι, ερωτικοί σύντροφοι, ή άλλες ιδιότητες, αυξάνεται επειδή είναι πιο δυσεύρετες, τότε η αξία των αγοριών ως σύζυγοι και σύντροφοι τείνει να πέσει. Παρόλα αυτά, δεν είναι προφανές γιατί κάτι τέτοιο θα πρέπει να είναι αιτία εισαγωγής πολιτικών που αποτρέπουν τις τεχνικές επιλογής φύλου, εκτός αν τα συμφέροντα των ανδρών κινητοποιούν αυτές τις πολιτικές. Για να χρησιμοποιήσω μια αναλογία, σε μια οικονομία μια μετατόπιση της ζήτησης προς τις υπηρεσίες και μακριά από την βιομηχανία, εξαιτίας μιας μεταβολής της «προτίμησης» προς τις υπηρεσίες -όπως έχει συμβεί στις Η.Π.Α. και σε άλλες πλούσιες χώρες-, ευνοεί τις γυναίκες συγκριτικά με τους άνδρες, καθώς είναι πιο πιθανό οι γυναίκες να εργαστούν σε υπηρεσίες απ’ ότι οι άνδρες. Όμως κανείς δεν θα ισχυριζόταν πως η κοινωνία θα πρέπει να αποτρέψει τέτοιου είδους προτιμήσεις, επειδή (εμμέσως) βοηθούν το ένα φύλο από το άλλο.
Ο σπουδαίος στατιστικολόγος και βιολόγος, R. A. Fisher, χρησιμοποίησε μια περίφημη βιολογική ανάλυση για να εξηγήσει γιατί η αναλογία των φύλων παραμένει κοντά στο 50-50 στα μη ανθρώπινα είδη. Μια οικονομική ανάλυση που βασίζεται στα κίνητρα δίνει παρόμοια αποτελέσματα με αυτά τoυ Fisher. Μια βελτίωση της θέσης των γυναικών εξαιτίας της πτώσης του αριθμού των κοριτσιών σε σχέση με αυτού των αγοριών οδηγεί σε κάποια διόρθωση σε σχέση με την αναλογία των φύλων, καθώς οι γονεϊκές επιλογές ανταποκρίνονται μακροπρόθεσμα σε μια πιο πλεονεκτική θέση υπέρ των κοριτσιών. Εάν οι γυναίκες έχουν μεγαλύτερη ζήτηση ως σύζυγοι και όταν η παρουσία τους είναι περιορισμένη στην οικονομική ζωή, ορισμένοι γονείς θα αποφασίσουν πως το να έχουν κορίτσια έχει πλεονεκτήματα, πιθανότατα καθώς θα λαμβάνουν σημαντικά ποσά από τον γαμπρό ως αντίτιμο, όταν οι κόρες τους παντρεύονται. Αυτό θα μετατοπίσει τις «προτιμήσεις» προς την απόκτηση κοριτσιών. Το μακροπρόθεσμο αποτέλεσμα δεν θα είναι απαραίτητα το φυσιολογικό, βιολογικό ποσοστό των λίγο περισσότερων γεννήσεων αγοριών, απ’ ότι κοριτσιών, αλλά θα είναι εγγύτερα σε αυτό το ποσοστό, απ’ ότι τα σημερινά ποσοστά σε κάποιες ασιατικές χώρες.
Επιλογή Φύλου -Σχόλιο του Richard Posner
Δεν έχω πολλά να προσθέσω στην πειστική εξέταση του ζητήματος από τον Becker. Ένα άξιο παρατήρησης μικρό σχόλιο, παρόλα αυτά, είναι μια νέα τεχνολογία για την επιλογή φύλου, η οποία περιγράφεται σε ένα ενδιαφέρον άρθρο της Denise Grady στην εφημερίδα New York Times της 6^ης Φεβρουαρίου 2007. Ονομάζεται «διαλογή σπέρματος» («sperm sorting») και δίνει τη δυνατότητα σε αρσενικά ή θηλυκά σπερματοζωάρια να μπορούν να συγκεντρωθούν στο σπέρμα, μεταβάλλοντας σημαντικά τις πιθανότητες προς όφελος της σύλληψης ενός παιδιού του ενός φύλου αντί του άλλου. Το κόστος κυμαίνεται μόλις μεταξύ $4.000 με $6.000 που είναι πολύ λιγότερο απ’ ότι είναι για την in vitro γονιμοποίηση, αφού το «εμπλουτισμένο» σπέρμα μπορεί απλά να γονιμοποιηθεί μέσα στη γυναίκα, αντί να χρειαστεί in vitro γονιμοποίηση. Η επιλογή φύλου μέσω της διαλογής σπέρματος μπορεί μάλιστα να αποβεί φθηνότερη από την κατευθυνόμενη από το υπερηχογράφημα άμβλωση, τη συμβατική μέθοδο. Αν είναι έτσι και τελικά υπερισχύσει αυτή η τεχνολογία, η ηθική της επιλογής φύλου θα αποχωριστεί από την ηθική των αμβλώσεων που προκαλείται από την επιλογή του φύλου.
Τα βασικά επιχειρήματα του Becker, (συμφωνώ και με τα δύο), είναι ότι πρώτον η επιλογή φύλου από αμερικανικά ζευγάρια είναι απίθανο να έχει σαν αποτέλεσμα μια ανισορροπία στην αναλογία μεταξύ των φύλων. Και ότι δεύτερον, σε χώρες όπως η Κίνα και η Ινδία, όπου υπάρχει μια ισχυρή προτίμηση υπέρ αρσενικών απογόνων, εάν επιτραπεί η επιλογή βάσει φύλου, θα συμπεριφέρονται καλύτερα στα κορίτσια, αφού θα είναι λιγότερα τα κορίτσια που θα γεννιούνται από ζευγάρια που δεν τα επιθυμούν. Φυσικά, από τη στιγμή που θα υπάρχουν γενικά λιγότερα κορίτσια, το καθαρό αποτέλεσμα στη συνολική γυναικεία ωφελιμότητα είναι ασαφές: τα λιγότερα κορίτσια μειώνουν την συνολική ωφελιμότητα, αλλά τα ευτυχέστερα την αυξάνουν. Εφόσον το καθαρό αποτέλεσμα είναι αβέβαιο, οι φεμινίστριες πολέμιοι της επιλογής φύλου θα πρέπει να εξετάσουν κατά πόσο, εάν γεννιούνται ανεπιθύμητα κορίτσια, υπάρχουν εφικτές μέθοδοι για τη βελτίωση της συμπεριφοράς απέναντί τους, ώστε αν απαγορευτεί η επιλογή φύλου (εάν υποθέσουμε πως αυτό είναι εφικτό – ο Becker πιστεύει ότι δεν είναι), θα μπορέσει να υπάρξει εύλογη πεποίθηση πως η καθαρή γυναικεία ωφελιμότητα θα αυξηθεί αντί να μειωθεί.
Θα συμφωνήσω επίσης με τον Becker στο ότι υπάρχει μία τάση επιλογής με ιδιοτελή κριτήρια, αφού καθώς το ποσοστό των κοριτσιών και των γυναικών μειώνεται, η ζήτηση των ανδρών γι’ αυτές αυξάνεται και παρατηρώντας αυτό τα ζευγάρια θα τείνουν να μεταβάλουν τις αναπαραγωγικές τους επιλογές υπέρ των κοριτσιών. Εφόσον δεν υπάρχει κάποιος λόγος γιατί θα πρέπει αυτή η τάση να υπερνικήσει την προτίμηση υπέρ των αγοριών, μια ανισορροπία μεταξύ των φύλων θα διατηρείται επ’ αόριστον. Όμως αυτό είναι απίθανο στις ταχέως αναπτυσσόμενες χώρες, όπως είναι η Κίνα και η Ινδία. Μια έντονη προτίμηση για παιδιά αρσενικού φύλου τείνει να εντοπίζεται σε κοινωνίες, όπου υπάρχει σημαντική αγροκαλλιέργεια αυτοκατανάλωσης¹, αδύναμο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης και πίστη στην ιδιωτική βία (όπως σε κουλτούρες εκδίκησης), για την προστασία προσωπικών και ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων. Όλοι αυτοί οι παράγοντες αυξάνουν τη ζήτηση για αρσενικά παιδιά. Καθώς αυτές οι συνθήκες (οι δύο πρώτες από τις οποίες είναι σημαντικές σε Κίνα και Ινδία, ενώ και οι τρεις είναι σημαντικές στο Ιράκ, για παράδειγμα) μεταβάλλονται, επέρχεται αλλαγή στην προτίμηση, όπως παρατηρούμε στις πλούσιες κοινωνίες της Ευρώπης και της Βορείου Αμερικής, όπου δεν υφίσταται πλέον μια καθαρή προτίμηση για την απόκτηση αρσενικών αντί θηλυκών παιδιών.
Κατά τα φαινόμενα η επιλογή φύλου είναι στην πραγματικότητα πιο συνηθισμένη στις αστικές περιοχές απ’ ότι στις αγροτικές περιοχές της Ινδίας. Ο λόγος, όπως όμως φαίνεται, είναι ότι η πρόσβαση στους υπέρηχους για τον εντοπισμό του φύλου του εμβρύου και στις αμβλώσεις είναι μεγαλύτερη στις πόλεις και η διάδοσή τους θα επηρεάσει ριζικά την επιλογή φύλου και στις αγροτικές περιοχές. Επιπλέον, οι αστοί Ινδοί μπορεί να προτιμούν αγόρια εξαιτίας μιας καθυστέρησης στην προσαρμογή των παραδοσιακών αξιών στις αστικές συνθήκες.
Η σταδιακή μετάβαση σε μια αναλογία της τάξης του 50-50, ακόμη κ αν είναι αναπόφευκτη, είναι πιθανό να πάρει καιρό μέχρι να συντελεστεί. Ας υποθέσουμε ότι σε ένα χρονικό σημείο 1 υπάρχει ένας υπερβολικά μεγάλος αριθμός γεννήσεων αρσενικών παιδιών, ενώ θ’ ακολουθήσει ένα χρονικό σημείο 2 κατά το οποίο θα γίνει αντιληπτό ότι τα κορίτσια έχουν μεγαλύτερη αξία σε σχέση με την πεποίθηση που υπήρχε κατά το χρονικό σημείο 1. Πιθανώς να μεσολαβεί μεταξύ των χρονικών σημείων 1 και 2 ένα διάστημα 20 ή 30 χρόνων (ή και περισσότερο, αν υπάρξει μια «καθυστέρηση αξιών», όπως υπέδειξα νωρίτερα) και έτσι θα υπάρξει τουλάχιστον μία ολόκληρη γενιά ενηλίκων, κατά την οποία η αναλογία μεταξύ των φύλων θα έχει γείρει υπέρ των αγοριών. Πρέπει οι χώρες που αντιμετωπίζουν μία τέτοια ανισορροπία να ανησυχήσουν τόσο ώστε να λάβουν μέτρα εναντίον αυτού του φαινομένου; Έχουμε ένα φυσικό πείραμα, το οποίο μπορεί να μας βοηθήσει να απαντήσουμε στο ερώτημα, στις κοινωνίες που επιτρέπουν την πολυγαμία. Η συνέπεια της πολυγαμίας (στην πραγματικότητα πολυγυνία -πολλές σύζυγοι- καθώς η πολυανδρία είναι ουσιαστικά άγνωστη) είναι η αύξηση της πρακτικής αναλογίας μεταξύ ανδρών και γυναικών, αφού ένας αριθμός γυναικών απομακρύνεται από τη διαθέσιμη στους μη πολυγαμικούς άνδρες δεξαμενή. Σε μια κοινωνία όπου υπάρχουν 100 άνδρες και 100 γυναίκες, αλλά οι 10 από αυτές τις γυναίκες είναι παντρεμένες με έναν από αυτούς τους άνδρες, η φυλετική αναλογία ανδρών-γυναικών στο υπόλοιπο της κοινωνίας, είναι 99 προς 90. Το επακόλουθο είναι η αύξηση της μέσης ηλικίας γάμου για τους άνδρες και η μείωση αυτής για τις γυναίκες, η μείωση του ποσοστού των παντρεμένων ανδρών και η αύξηση του ποσοστού των παντρεμένων γυναικών, η μείωση της ακολασίας μέσω της αύξησης της διαπραγματευτικής δύναμης των γυναικών, και πιθανώς η αύξηση της αποδημίας των ανδρών και της μετανάστευσης των γυναικών. Καμία από αυτές τις συνέπειες δεν φαίνεται πως μπορεί να βλάψει σοβαρά την κοινωνία σαν σύνολο.
Σε αντιδιαστολή, έρευνα που παρουσιάζω στο βιβλίο μου «Φύλο και Λογική» (“Sex and Reason”) βρίσκει ότι η χαμηλή πρακτική αναλογία ανδρών-γυναικών στον μαύρο πληθυσμό των Η.Π.Α. (εξαιτίας κυρίως των υπέρμετρα υψηλών ποσοστών φυλάκισης και ανθρωποκτονιών στους νεαρούς, μαύρους άνδρες) ενθαρρύνει την ακολασία, επειδή υπάρχει περισσότερος ανταγωνισμός ανάμεσα στις γυναίκες για τους άνδρες και μειώνει τα ποσοστά των γάμων και της σύστασης οικογενειών.
Εν ολίγοις, η επιλογή φύλου, τουλάχιστον στην περίπτωση της προτίμησης του αρσενικού φύλου, δεν φαίνεται να έχει αρνητικές εξωτερικές επιπτώσεις. Προφανώς προσφέρει καθαρά προσωπικά οφέλη (όπως και άλλες επιλογές που ικανοποιούν τις προτιμήσεις μας), ειδάλλως δεν θα εξασκούταν. (Δεν υπάρχουν εξωτερικές επιπτώσεις σε κοινωνίες, όπως αυτή των Ηνωμένων Πολιτειών, όπου η επιλογή φύλου είναι απροκατάληπτη). Το ζήτημα της απαγόρευσής της είναι λοιπόν μη πειστικό (τουλάχιστον στις περιπτώσεις που η επιλογή φύλου δεν πραγματοποιείται μέσω αμβλώσεων, για τις οποίες υπάρχουν άλλου είδους ενστάσεις), εκτός και αν μπορεί να δειχθεί ότι δημιουργεί μια καθαρή μείωση της γυναικείας ευημερίας.
——————————————————————————————
*To κείμενο αναδημοσιεύεται με την ευγενική άδεια των συγγραφέων.
Η μετάφραση των πρωτότυπων, για λογαριασμό του e-Rooster, έγινε από την Κλειώ Νικολοπούλου υπό την επιμέλεια του Αριστείδη Χατζή.

Σημειώσεις:
σ.τ.μ. η αγροκαλλιέργεια αυτοκατανάλωσης είναι μία μέθοδος φυτοκομίας (horticulture) στην οποία μία περιορισμένη έκταση γης παράγει επαρκές φαγητό μόλις για να θρέψει την οικογένεια που την καλλιεργεί. Ο όρος συνήθως αναφέρεται σε φάρμες, οι οποίες αρκούν για να θρέψουν μια οικογένεια, αλλά δεν επαρκούν έτσι ώστε να μπορέσει η οικογένεια να εμπορευθεί τα προϊόντα της στην αγορά. Εντοπίζεται σε περιοχές, όπου υπάρχει υπερπληθυσμός, φτώχεια και έλλειψη αρκετών μέσων βιοπορισμού

Πηγή:http://e-rooster.gr